We gebruiken dagelijks online diensten die ons leven gemakkelijker maken: zoekmachines, sociale media, cloudopslag, e-mail en slimme apps. Veel van deze diensten zijn ‘gratis’, maar in werkelijkheid betalen we met onze persoonsgegevens. Achter de schermen worden enorme hoeveelheden data verzameld, geanalyseerd en doorverkocht. De bedrijven die dat doen, noemen we ook wel datagrabbers.
En waarom je ze beter leert herkennen
In dit artikel leggen we uit wat datagrabbers zijn, waarom ze problematisch kunnen zijn, welke grote spelers zich hiermee bezighouden én waarom het belangrijk is dat we kritisch kijken naar hoe onze data wordt behandeld – zeker met het oog op het verschil in wetgeving tussen Europa en de Verenigde Staten.
Wat betekent “datagrabber”?
Een datagrabber is een platform, app of dienst die op grote schaal persoonsgegevens verzamelt, meestal zonder dat de gebruiker hier echt inzicht of controle over heeft. Deze data kan bestaan uit zoekgedrag, locatiegegevens, contacten, berichten, bestanden, aankopen, surfgeschiedenis, klikgedrag en zelfs biometrische data zoals gezichtsherkenning.
Het doel van dataverzameling is meestal commercieel: de gegevens worden gebruikt om gebruikersprofielen te bouwen, gedrag te voorspellen en advertenties te personaliseren. In sommige gevallen worden gegevens ook gedeeld met of verkocht aan derde partijen, vaak zonder expliciete toestemming van de gebruiker.
Waarom zijn datagrabbers een probleem?
Wanneer bedrijven zonder transparantie of grenzen gegevens verzamelen, levert dat meerdere risico’s op. Ten eerste leidt het tot verlies van controle over je eigen informatie. Je weet vaak niet wat er precies verzameld wordt, waarom, hoelang het wordt bewaard en wat er verder mee gebeurt.
Daarnaast leidt het tot manipulatie van gedrag. Denk aan aanbevelingen die niet neutraal zijn, verslavende algoritmes die zijn afgestemd op jouw zwakke plekken, of informatiebubbels waarin je alleen nog maar ziet wat het algoritme voor je selecteert.
Bovendien brengt het risico’s mee zoals datalekken, identiteitsfraude en misbruik van gevoelige gegevens. En als kers op de taart geldt: je betaalt feitelijk voor een gratis dienst met iets dat veel waardevoller is dan geld – je identiteit, je voorkeuren en je volledige digitale leven.
Wetgeving: Europa vs. Verenigde Staten
De manier waarop met persoonsgegevens wordt omgegaan verschilt enorm tussen Europa en de Verenigde Staten. In Europa geldt de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming), internationaal bekend als GDPR. Deze wet is ontworpen om burgers meer controle te geven over hun gegevens. Je hebt bijvoorbeeld recht op inzage, correctie, verwijdering en expliciete toestemming.
In de Verenigde Staten bestaat geen overkoepelende federale privacywet. In plaats daarvan bepalen bedrijven grotendeels zelf wat ze met je gegevens doen. Er zijn enkele sectorgebonden wetten (zoals voor zorg of financiën), maar voor techbedrijven gelden vooral hun eigen voorwaarden. Persoonsgegevens worden daar in veel gevallen als handelswaar gezien.
Dit verklaart ook waarom de meeste datagrabbers afkomstig zijn uit de VS. Denk aan Google (Alphabet), Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp), Microsoft, Amazon, YouTube, LinkedIn en TikTok (hoewel Chinees, wordt het grotendeels gehost in de VS). Deze bedrijven opereren wereldwijd, maar zijn gebouwd binnen een Amerikaans datamodel: alles verzamelen wat je kunt, en het inzetten om te sturen, te verkopen en te optimaliseren.
In Europa gelden strengere regels, maar handhaving is lastig wanneer diensten over de grens gehost worden. Bovendien hebben veel mensen geen weet van hoeveel er in de achtergrond gebeurt.
Hoe herken je een datagrabber?
- De dienst vraagt (onnodig) om een account of inlog
- Je krijgt gepersonaliseerde advertenties zonder dat je daar toestemming voor gaf
- Je activiteit wordt gevolgd over meerdere websites of apps
- De privacy-instellingen zijn ingewikkeld of verstopt
- Je kunt je gegevens niet makkelijk verwijderen of exporteren
- De dienst is ‘gratis’, maar verdient geld met advertenties of gebruikersanalyse
Bekende voorbeelden van datagrabbers
| Bedrijf of dienst | Verzamelt | Gebruikt voor |
|---|---|---|
| Google (Alphabet) | Zoekgeschiedenis, locatie, e-mailinhoud | Advertentie-inkomsten, profilering |
| Facebook / Meta | Likes, connecties, berichten, gedrag | Gerichte advertenties, gedragssturing |
| Microsoft | Gebruikersdata van Office, Windows, Teams | Licentiebeheer, AI-training |
| Amazon | Aankoopgeschiedenis, Alexa, reviews | Marketing, prijsstrategieën |
| TikTok | Gebruikersgedrag, locatie, biometrie | Feedoptimalisatie, gedragsanalyse |
| YouTube | Kijkgedrag, voorkeuren, reacties | Aanbevelingen, advertenties |
| Profielen, netwerken, activiteit | Recruiters, targeting | |
| Gmail | Inhoud e-mails, metadata, contacten | Analyse, profilering |
Wat kun je doen tegen datagrabbers?
Gelukkig zijn er alternatieven. Je kunt overstappen op privacyvriendelijke tools, zoals:
- DuckDuckGo of Startpage in plaats van Google
- ProtonMail in plaats van Gmail
- LibreOffice in plaats van Microsoft Office
- Nextcloud in plaats van Google Drive of OneDrive
- Signal in plaats van WhatsApp
Daarnaast helpt het om browserextensies te gebruiken zoals uBlock Origin, Privacy Badger of een goede cookiebescherming. Ook een VPN kan bijdragen aan je privacy.
Geef nooit meer gegevens dan strikt nodig is, en voorkom inloggen met sociale accounts zoals Facebook of Google.
Kies bewust
Datagrabbers zijn het digitale verdienmodel van de 21e eeuw. Ze draaien op jouw klikgedrag, je locatie, je stemcommando’s, je foto’s, je voorkeuren. Ze zijn machtig, vaak onzichtbaar en moeilijk te vermijden.
Maar je bent niet machteloos. Door bewuster te kiezen, instellingen goed te configureren en waar mogelijk alternatieven te gebruiken, neem je weer de controle over je eigen digitale leven.
