In een tijd waarin digitale controle, surveillancekapitalisme en afhankelijkheid van Amerikaanse Big Tech steeds kritischer worden bekeken, is er in Nederland een krachtige tegenbeweging zichtbaar. Van veilige zoekmachines tot alternatieven voor Microsoft 365: Nederland speelt een sleutelrol in het bouwen van een open, transparant en privacyvriendelijk digitaal ecosysteem.
In dit artikel ontdek je de belangrijkste Nederlandse softwareprojecten en organisaties die zich inzetten voor open source, digitale soevereiniteit en de bescherming van onze digitale burgerrechten. Ook vergelijken we Nederland met andere Europese landen.
Waarom Nederland hierin vooroploopt (en waar het nog achterblijft)
Nederland heeft een rijke traditie van internetvrijheid, digitale burgerrechten en open source ontwikkeling. Organisaties als Bits of Freedom en Waag Futurelab zetten zich al jaren in voor de rechten van internetgebruikers. En dankzij stichtingen als NLnet worden tientallen open source projecten met privacyfocus ondersteund.
Toch loopt Nederland niet in alles voorop. Waar burgerinitiatieven sterk zijn, blijven overheid en onderwijsinstellingen achter ten opzichte van landen als Duitsland, Frankrijk en Denemarken.
Vergelijking met Europa
| Thema | Nederland | Duitsland | Frankrijk | Denemarken |
|---|---|---|---|---|
| Open source beleid overheid | Ad-hoc, decentraal | Sterk beleid & implementatie (bijv. Sleeswijk-Holstein) | Centraal gecoördineerd open-source beleid | Microsoft 365 in scholen verboden, overstap naar LibreOffice |
| Gebruik LibreOffice | Zelden bij overheden | Veel provincies & steden | Groeiende inzet bij staatsdiensten | Wordt verplicht voor onderwijs |
| Migratie naar Linux | Beperkt tot gemeenten als Haarlem | Actieve overstap in meerdere regio’s | Defensie gebruikt Linux | Ja, bij publieke diensten |
| Digitale soevereiniteit als beleid | Niet structureel | Ja (bijv. Gaia-X & Soevereiniteitsagenda) | Ja (via ANSSI en DINUM) | Ja, expliciet onderdeel van digitaliseringsstrategie |
| Gebruik open-source cloud (Nextcloud etc.) | Enkele pilots (SURF, PublicSpaces) | Brede adoptie bij overheden | Actief in publieke sector | In toenemende mate verplicht |
Wat Nederland beter kan doen:
- Geen nationaal open-source voorkeursbeleid
- Sterke afhankelijkheid van Microsoft 365 binnen overheid, onderwijs en zorg
- Beperkt bewustzijn van alternatieven bij kleinere organisaties
Wat zou helpen:
- Wetgeving die open source als voorkeur afdwingt
- Landelijke overstapprogramma’s voor LibreOffice, Nextcloud, etc.
- Campagnes rond digitale soevereiniteit en Cloud Act
Nederlandse open source & privacyprojecten op een rij
1. Startpage (zoekmachine)
- Herkomst: Opgericht in Nederland (1998) door Surfboard Holding BV
- Wat is het?: Een privacyvriendelijke zoekmachine die de resultaten van Google gebruikt, maar geen IP-adressen of zoekgeschiedenis opslaat.
- Website: www.startpage.com
2. IRMA (I Reveal My Attributes)
- Herkomst: Radboud Universiteit / Privacy by Design Foundation
- Wat is het?: Een privacyvriendelijke digitale ID-oplossing
- Website: irma.app
3. PublicSpaces
- Herkomst: Coalitie van publieke organisaties (VPRO, Waag, etc.)
- Wat is het?: Beweging voor een digitaal publiek domein zonder Big Tech
- Website: publicspaces.net
4. NLnet Foundation
- Wat is het?: Financier van open source-projecten gericht op privacy en veiligheid
- Website: nlnet.nl
5. Freedom Internet
- Herkomst: Opgericht vanuit XS4ALL-gebruikersinitiatief
- Wat is het?: Een internetprovider die privacy en netneutraliteit vooropstelt
- Website: freedom.nl
6. EduVPN (via SURF)
- Wat is het?: Open-source VPN voor onderwijs & overheid
- Website: eduvpn.org
7. Nextcloud (NL gebruik)
- Wat is het?: Open cloudopslag alternatief voor Google Drive / Microsoft 365
- Gebruik via: SURF, Publicroam en onderwijsinstellingen
- Website: nextcloud.com
8. Matrix & Element (NL hosting)
- Wat is het?: Gedecentraliseerde, veilige chatoplossing
- Website: element.io
Nederland als gidsland in potentie
Nederland heeft veel te bieden op het gebied van digitale ethiek, open source en privacy. Maar er is nog werk aan de winkel. Zolang structurele keuzes op overheidsniveau uitblijven, blijven we afhankelijk van buitenlandse Big Tech voor onze essentiële communicatie en gegevensverwerking.
