Wat is propaganda?
Propaganda is het doelgericht verspreiden van informatie, ideeën of meningen met als doel het beïnvloeden van het publiek. Dit kan via media, onderwijs, kunst of retoriek gebeuren. Propaganda is niet per se negatief, maar krijgt vaak een negatieve lading wanneer de informatie eenzijdig, misleidend of manipulatief is.
Geschiedenis van propaganda
Oudheid tot WO II
Propaganda is van alle tijden. In het Romeinse Rijk werden munten, beelden en verhalen gebruikt om de macht van keizers te legitimeren. In de Middeleeuwen verspreidde de Katholieke Kerk propaganda tegen “ketterijen” en tijdens de Reformatie gebruikten zowel katholieken als protestanten pamfletten en prenten om het volk te beïnvloeden.
In de 20e eeuw kwam propaganda pas echt in een stroomversnelling:
- Nazi-Duitsland onder Goebbels perfectioneerde propaganda via radio, film en onderwijs.
- De Sovjet-Unie gebruikte beelden, leuzen en censuur om het communistische ideaal te versterken.
- Tijdens de Koude Oorlog gebruikten zowel het Westen als het Oostblok desinformatie en spionage.
Na 9/11 en de opkomst van digitale propaganda
De aanslagen van 9/11 gaven aanleiding tot intensieve mediacampagnes over terrorisme en nationale veiligheid. Sindsdien is het medialandschap fundamenteel veranderd:
- Social media maken het mogelijk om razendsnel emoties en opinies te verspreiden
- Trollenlegers, deepfakes en algoritmische manipulatie worden ingezet om burgers te verwarren of te beïnvloeden
- Microtargeting in verkiezingscampagnes, zoals bij Cambridge Analytica, laat zien hoe data worden gebruikt om gedrag te sturen
Voorbeelden van moderne propaganda en desinformatiecampagnes
Israël: Hasbara
Hasbara (Hebreeuws voor “uitleg”) is een term die verwijst naar de inspanningen van Israël om via media, diplomatie en campagnes zijn imago wereldwijd te verbeteren. Hoewel Hasbara in sommige gevallen op duidelijke uitleg is gericht, wordt het door critici ook gezien als een vorm van gecoördineerde propaganda, zeker in tijden van conflict.
- Via officiële regeringskanalen, NGO’s en vrijwilligers worden berichten gepusht op social media
- Bots en gesponsorde posts versterken pro-Israëlische narratieven
- Tegengeluiden of kritiek op Israël worden soms bestempeld als antisemitisme, wat het debat polariseert
Rusland: Oorlog in Oekraïne
Sinds de annexatie van de Krim in 2014 en vooral na de invasie van Oekraïne in 2022 heeft Rusland grootschalige desinformatiecampagnes gevoerd:
- Staatsmedia zoals RT (Russia Today) verspreiden een alternatief narratief over het conflict
- Trollenfabrieken (zoals het Internet Research Agency) sturen massaal reacties en berichten om het debat in het Westen te beïnvloeden
- Desinformatie over biolabs, neonazi’s en verzonnen provocaties worden verspreid om verwarring te zaaien
- Sociale media worden gebruikt om verdeeldheid binnen NAVO-landen aan te wakkeren
China: Beïnvloeding via censuur en wereldwijde campagnes
China gebruikt propaganda zowel intern als extern om zijn belangen te bevorderen:
- De Great Firewall censureert systematisch kritiek binnen eigen landsgrenzen en promoot pro-regeringsinhoud
- Internationale mediacampagnes, zoals via CGTN en Xinhua, tonen China als stabiel en economisch succesvol
- Social media en diaspora: China tracht ook buitenlands debat te sturen via studenten, expats en gesponsorde kanalen
- Narratieven over Taiwan, Hongkong en Xinjiang worden actief beïnvloed door de Chinese overheid
Verenigde Staten: Soft power en framing
Ook in de VS is propaganda aanwezig, hoewel vaak subtieler via entertainment en diplomatie:
- Hollywoodfilms en series tonen vaak een pro-Amerikaans wereldbeeld en ondersteunen militair beleid (bijv. samenwerking met het Pentagon)
- Nieuwsmedia neigen afhankelijk van hun achtergrond naar politieke kleuring (CNN vs. Fox News)
- Beïnvloeding van buitenlandse verkiezingen via stichtingen of geheime operaties is in het verleden erkend (bijv. Latijns-Amerika, Iran)
- Techbedrijven uit de VS controleren informatieverspreiding wereldwijd via platforms als Facebook, Google en Twitter
Deze voorbeelden tonen aan hoe staten strategisch desinformatie inzetten als wapen van beïnvloeding in zowel binnenlandse als internationale context.
Propaganda en desinformatie vandaag
Kenmerken van moderne propaganda
- Vermenging van feiten en opinie
- Emotionele framing (angst, nationalisme, boosheid)
- Visuele beïnvloeding via memes, video’s en virale content
- Achterliggende politieke of commerciële agenda’s
Gevolgen
- Polarisatie en wantrouwen in media
- Radikalisering van meningen
- Ondergraving van democratische processen
- Moeilijkheid om waarheid van fictie te onderscheiden
Hoe herken je propaganda en desinformatie?
- Check de bron: is het een onafhankelijke, betrouwbare partij?
- Let op taalgebruik: overdreven termen of sterke emoties?
- Is er context of wordt iets bewust weggelaten?
- Zoek naar factchecks of andere perspectieven
Werkelijkheid
Propaganda en desinformatie zijn krachtige middelen die al eeuwenlang worden ingezet om publieke opinie te vormen. De moderne technologie maakt deze instrumenten nóg effectiever en subtieler. Of het nu gaat om politieke regimes, commerciële belangen of internationale conflicten: het is aan ons als burgers om kritisch te blijven, bronnen te controleren en tegengewicht te bieden tegen manipulatie.
Wie de controle heeft over informatie, heeft de macht over perceptie en dus over de werkelijkheid.
