In de 19e eeuw was het grond, goud en olie. In de 21e eeuw is het data. Welkom in het tijdperk van datakolonialisme: een moderne vorm van uitbuiting waarbij grote technologiebedrijven onze persoonlijke en maatschappelijke gegevens verzamelen, verhandelen en gebruiken; zonder dat wij daar écht grip op hebben.
In dit artikel leggen we uit wat datakolonialisme is, waarom het een probleem is, en wat we kunnen doen om onze digitale soevereiniteit terug te claimen.
Wat is datakolonialisme?
Datakolonialisme is de term voor het proces waarbij bedrijven of overheden systematisch data verzamelen van mensen en organisaties; vaak zonder expliciete toestemming of inzicht; en die data gebruiken voor winst, controle of machtsvergroting.
Net als klassiek kolonialisme gaat het over:
- Exploitatie van een waardevolle grondstof (nu: data)
- Ongelijke machtsverhoudingen (Big Tech vs. burger)
- Gebrek aan transparantie of zeggenschap voor de ‘bevolking’ die geëxploiteerd wordt
Het concept werd onder meer uitgewerkt door de auteurs Nick Couldry en Ulises Mejias in hun boek The Costs of Connection.
Voorbeelden van datakolonialisme
- Je smartphone trackt je locatie, gedrag, voorkeuren – zelfs wanneer je je scherm uitzet.
- Google en Microsoft analyseren je e-mails, bestanden en zoekgedrag voor advertentie- of AI-doeleinden.
- Data van Europese gebruikers wordt opgeslagen in Amerikaanse clouds, en kan onder de Cloud Act worden opgevraagd door de Amerikaanse overheid.
- Overheidsdiensten of scholen gebruiken platforms van Big Tech, waardoor privacygevoelige informatie afhankelijk is van buitenlandse bedrijven.
Waarom is dat een probleem?
1. Schending van privacy
Data wordt vaak verzameld zonder dat je weet wat ermee gebeurt. Je hebt geen controle over hoe lang het wordt bewaard, met wie het gedeeld wordt of waarvoor het wordt ingezet.
2. Digitale ongelijkheid
Slechts een handjevol bedrijven (Google, Microsoft, Meta, Amazon) heeft toegang tot de data van miljarden mensen. Zij bepalen welke technologie dominant wordt en wie achterblijft.
3. In strijd met de AVG
De AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) verplicht Europese organisaties om persoonsgegevens veilig, transparant en rechtmatig te verwerken. Dat staat haaks op hoe veel big tech-bedrijven opereren.
4. Aantasting van digitale soevereiniteit
Als data, infrastructuur en beslissingsmacht in handen zijn van buitenlandse bedrijven, verliezen landen en burgers hun zelfbeschikking.
Je kunt het vergelijken met economische of juridische afhankelijkheid, maar dan digitaal.
Alternatieven voor datakolonialisme
Gelukkig is er een groeiende beweging richting digitale autonomie. Steeds meer organisaties en landen kiezen bewust voor alternatieven die privacyvriendelijk, open source en lokaal beheersbaar zijn.
Wat kun je doen?
| Activiteit | Alternatief |
|---|---|
| Cloudopslag | Nextcloud (zelf hostbaar, EU) |
| E-mail & agenda | Open-Xchange, [Kopano], [Mailcow] |
| Documentbewerking | LibreOffice, [OnlyOffice], [Collabora Online] |
| Chat & samenwerking | Matrix + Element, [Mattermost], [Jitsi Meet] |
| Besturingssysteem | Linux, [Tails] |
Ook overheden bewegen mee:
- Denemarken schaft Microsoft 365 af in het onderwijs en stapt over op open source.
- Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein migreert volledig naar Linux en Nextcloud.
- Frankrijk ontwikkelt haar eigen chatomgeving op basis van Matrix.
Van digitale onderwerping naar soevereiniteit
Datakolonialisme is geen vaag toekomstbeeld. Het is nu. Onze gegevens worden op grote schaal verzameld, geanalyseerd en gebruikt, zonder dat we daar écht over meebeslissen.
Maar de tegenbeweging groeit. Door bewuste keuzes te maken, kunnen we opnieuw grip krijgen op onze digitale wereld. Niet door alles zelf te bouwen, maar door te kiezen voor software, diensten en structuren die onze rechten respecteren.
📣 Wil je minder afhankelijk worden van Big Tech? Ontdek hoe op JeWiltWat.nl
Meer lezen:
- The Costs of Connection – Nick Couldry & Ulises Mejias
- Wat is de Cloud Act?
- Waarom Denemarken Microsoft 365 afschaft
- Alternatieven voor Outlook & Exchange
