Hoewel we vaak zeggen dat we van de geschiedenis leren, gebeurt precies dat niet. Macht komt terug, groepen worden vervolgd en misinformatie beïnvloedt verkiezingen en oorlogen. In dit artikel onderzoeken we waarom geschiedenis zich blijft herhalen — of omdat de feiten vergeten raken, actief worden gemanipuleerd, of simpelweg worden genegeerd.
1. Gebrek aan historisch bewustzijn en onderwijs
Onderwijs is de eerste schakel in ons historisch besef. Wanneer kennis onvoldoende, selectief of gekleurd wordt aangeboden, ontstaan mythes.
- Filipijnen & Marcos Jr.
Ferdinand Marcos Sr. was dictator, maar zijn zoon, Ferdinand Marcos Jr., werd in 2022 herkozen tot president. Dit komt deels doordat vele jonge kiezers niet zijn opgevoed met de volledige context van Marcos Sr.’s misdaden (martelingen, staatsgreep, corruptie) vaak mede door digitale desinformatiecampagnes die het verleden verdoezelden.
Zonder kennis van wat eerder misging, ontbreekt het morele en historische kompas om herhaling te herkennen of te voorkomen.
2. Framing, propaganda en populisme als moreel schild
Geschiedenis is zelden neutraal. Bepaalde gebeurtenissen of identiteiten worden geherinterpreteerd om huidige doelen te ondersteunen.
Een schrijnend actueel voorbeeld is de situatie in het Israëlisch-Palestijnse conflict. Israël, opgericht als toevluchtsoord voor Joden na de Holocaust, wordt door velen nu gezien als onderdrukker van Palestijnen. Waar Duitsland zich gedroeg als superieur richting o.a. de Joden, wordt dit door Israël gedaan richting de Palestijnen. Tegelijk wordt elke kritiek op het Israëlische beleid door sommigen afgedaan als antisemitisme, waardoor eerlijke dialoog wordt belemmerd. Dit laat zien hoe het verleden als morele dekmantel kan dienen voor het huidige handelen, waarbij framing de perceptie stuurt.
Casus Gaza:
In 2002 beschreef de Israëlisch-socioloog Baruch Kimmerling Gaza als een “concentratiekamp” vanwege de langdurige blokkades, militaire controle en collectieve bestraffing.
Critici gebruiken deze vergelijking om te wijzen op structurele isolatie van miljoenen Palestijnen, een situatie die velen nu als mensonterend beschouwen.
Populisme en de zondebok
Populistische leiders gebruiken emotionele taal en zwart-witbeelden om complexiteit te versimpelen. Een terugkerend kenmerk is de behoefte aan een zondebok, een minderheid die verantwoordelijk wordt gehouden voor alles wat misgaat:
- “Buitenlanders pikken onze banen/huisvesting.”
- “De elite steelt onze welvaart.”
- “De Palestijnen horen niet in Judea.”
- “De pers is de vijand van het volk.”
Deze simplificaties zijn aantrekkelijk voor wie zich onmachtig voelt, maar leiden zelden tot oplossingen. In plaats daarvan herhalen ze patronen van haat en uitsluiting.
3. Psychologie van groepsdenken en leiderseffect
Mensen geloven eerder verhalen die passen bij hun bestaande overtuigingen. In onzekerheid zoeken ze zekerheid, die vaak naar autoritaire leiders leidt; gevolg: herhaling van geschiedenis.
Daarnaast onderdrukt groepsdenken afwijkende meningen. Polarisatie verhindert zelfs kritisch historisch debat.
4. Digitale versnelling
Tegenwoordig verspreidt propaganda zich via social media razendsnel. Algoritmes versterken inhoud die emoties oproept, terwijl deepfakes, valse nieuwsberichten en bots misinformatie explosief verspreiden. Resultaat: vervaging tussen feit en fictie.
In landen met beperkte persvrijheid wordt technologie ook actief gebruikt voor censuur, controle en beïnvloeding van het publieke debat.5
5. Andere voorbeelden van herhalende geschiedenis
- 1930s Duitsland: economische crisis → schuld bij Joden → opkomst Hitler → oorlog en genocide.
- Rwanda 1994: etnisch populisme → media die “de ander” als kakkerlakken afschilderen → genocide op Tutsi’s.
- Syrië: Vreedzaam protest → framing als terrorisme → repressie → burgeroorlog → vluchtelingenstroom → anti-vluchtelingpropaganda in Europa.
- VS Capitol-bestorming 2021: leugens over verkiezingsfraude → populistische framing → oproep tot geweld → ondermijning democratie.
Waarom leren we niet van dit patroon?
| Factor | Impact op Herhaling |
|---|---|
| Slecht onderwijs | Gebrek aan historisch bewustzijn |
| Politieke framing | Geschiedenis als rechtvaardiging |
| Populisme | Creëren van zondebokken |
| Sociale psychologie | Groepsdenken tast kritiek aan |
| Digitale technologie | Snel verspreiden & verankeren van propaganda |
Wat kunnen we doen?
- Breed en eerlijk geschiedenisonderwijs, inclusief beladen onderwerpen
- Ondersteunen van kritische media en fact‑checking
- Bewustwordingscampagnes over framing en populisme
- Regelgeving tegen digitale desinformatie
- Ruimte voor debat en afwijkende perspectieven
Herhaling
Geschiedenis herhaalt zich niet uit noodlot, maar uit menselijke nalatigheid, manipulatie en gemakzucht. Door actief te leren, kritisch te denken en open te blijven staan, is het wél mogelijk om de cirkel te doorbreken en een rechtvaardigere, geïnformeerde toekomst op te bouwen.
“Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen.” – George Santayana
Bronnenlijst
Voetnoten
- Rappler. (2022). How Marcos Jr. used TikTok and nostalgia to rewrite history.
- Kimmerling, B. (2002). The Invention and Decline of Israeliness.
- Mudde, C. (2019). The Far Right Today.
- Janis, I. (1982). Groupthink: Psychological Studies of Policy Decisions and Fiascoes.
- The Guardian. (2021). How disinformation spreads online.
- Kershaw, I. (2008). Hitler: A Biography.
- Gourevitch, P. (1998). We Wish to Inform You That Tomorrow We Will Be Killed with Our Families.
- Human Rights Watch. (2011). Syria: The Torture Archipelago.
- U.S. House Select Committee. (2022). Final Report on January 6.
