De opkomst van Donald Trump als president van de Verenigde Staten markeerde niet alleen een politieke verschuiving, maar ook een nieuw tijdperk in digitale desinformatie. Tijdens zowel de verkiezingen van 2016 als 2020 speelde het verspreiden van valse informatie een grote rol – vaak doelgericht ingezet om twijfels te zaaien, tegenstanders te ondermijnen en de publieke opinie te beïnvloeden.
Wat is er gebeurd?
1. Buitenlandse inmenging – Rusland en Facebook
In 2016 kwamen inlichtingenrapporten van onder andere de FBI, CIA en NSA tot de conclusie dat Russische trollenfabrieken, zoals de Internet Research Agency, via sociale media als Facebook en Twitter grootschalig nepnieuws en polariserende memes verspreidden. Het doel? Amerikanen tegen elkaar opzetten en het vertrouwen in Hillary Clinton ondermijnen.
- Valse berichten claimden bijvoorbeeld dat Clinton wapens verkocht aan IS
- Emotionele content over raciale verdeeldheid werd doelgericht gepusht naar miljoenen gebruikers
- Duizenden nepaccounts en bots voerden schijnbaar ‘organische’ discussies om wantrouwen aan te wakkeren
2. ‘Stop the steal’ en de verkiezingen van 2020
Na zijn verlies in de verkiezingen van 2020, startte Trump zelf een massale desinformatiecampagne rond de slogan “Stop the Steal”. Daarbij beweerde hij – zonder bewijs – dat de verkiezingen waren gestolen door middel van fraude, vooral via briefstemmen.
- Meer dan 60 rechtszaken werden aangespannen – en afgewezen wegens gebrek aan bewijs
- Toch bleven Fox News en andere media de beschuldigingen uitzenden
- Dit leidde uiteindelijk tot de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 – een historisch dieptepunt voor de Amerikaanse democratie
Rol van sociale media
Facebook, Twitter (nu X) en YouTube waren essentiële platformen in het verspreiden van desinformatie. De algoritmes belonen engagement en dat betekent vaak: emotie, conflict en sensatie. Hierdoor kregen misleidende berichten vaak meer bereik dan feitelijke, genuanceerde informatie.
Hoewel veel van deze platforms inmiddels hun beleid tegen nepnieuws hebben aangescherpt, werd pas laat ingegrepen. In 2016 en 2020 kon desinformatie ongehinderd circuleren, vaak met miljoenen views tot gevolg.
Enkele voorbeelden van valse claims
| Claim | Feit |
|---|---|
| Clinton runt een pedofielennetwerk vanuit een pizzeria | ❌ Volledig verzonnen (‘Pizzagate’) |
| Trump heeft de grootste verkiezingsoverwinning ooit behaald | ❌ Niet waar – hij verloor de popular vote in 2016 |
| Stemcomputers zijn gemanipuleerd door Venezuela | ❌ Geen enkel bewijs, ook verworpen door rechtbanken |
| Dode mensen zouden gestemd hebben | ❌ Incidenten waren zeldzaam en niet significant |
Gevolgen voor democratie
Desinformatie ondermijnt niet alleen verkiezingen, maar ook het vertrouwen in instituties, media en elkaar. Als mensen niet meer weten wat waar is, ontstaat er ruimte voor complotdenken, radicalisering en geweld.
De Verenigde Staten zijn hierin een waarschuwend voorbeeld: de aanvallen op de pers, het wantrouwen in het kiesstelsel, en de hardnekkige polarisatie zijn deels het gevolg van een jarenlang voedingsbodem van online misleiding.
Wat kunnen we leren?
- Controleer bronnen – check of informatie afkomstig is van betrouwbare media of factcheckers zoals Snopes, Politifact of Reuters
- Wees kritisch op gedeelde berichten, vooral als ze extreem klinken of inspelen op woede of angst
- Besef dat ook jij als gebruiker een rol speelt in het tegengaan van desinformatie
Desinformatie verspreidt zich sneller dan de waarheid. Maar als we bewust omgaan met wat we geloven, delen en aanklikken, houden we grip op de werkelijkheid.
Meer weten over digitale misleiding, framing of dark patterns? Lees verder op jewiltwat.nl.