Heb je weleens geprobeerd om een nieuwsbrief op te zeggen, maar moest je vijf schermen door voordat je eindelijk op ‘Bevestig’ kon klikken? Of heb je per ongeluk iets besteld omdat de knop voor ‘Nee, bedankt’ er wazig of verdacht uitzag?
Dat is geen toeval. Dat is een dark pattern.
In dit artikel lees je wat dark patterns zijn, waarom ze gevaarlijk zijn, en vooral: hoe je ze herkent en ontwijkt.
Wat zijn dark patterns?
Dark patterns zijn slimme trucs in het ontwerp van websites, apps of online formulieren die jou bewust misleiden of sturen. Ze zorgen ervoor dat je iets doet wat je misschien helemaal niet wilde — zoals:
- Je aanmelden voor een nieuwsbrief
- Extra kosten accepteren
- Moeite hebben met opzeggen
- Meer persoonlijke data delen dan nodig
De term werd in 2010 geïntroduceerd door UX-designer Harry Brignull, die ook de website www.deceptive.design oprichtte om dit fenomeen te documenteren.
Voorbeelden van dark patterns
1. Verstopte opzegknop (Roach Motel)
Je kunt je makkelijk aanmelden, maar opzeggen? Dat is ineens goed verstopt.
🔍 Voorbeeld: Een proefabonnement op een krant kun je online starten, maar alleen telefonisch opzeggen tijdens kantooruren.
2. Misdirection (afleiding)
Je aandacht wordt bewust naar iets anders geleid om je af te houden van de ‘goede’ keuze.
🔍 Voorbeeld: De knop “Ja, ik wil korting” is felgekleurd, terwijl “Nee bedankt” lichtgrijs en moeilijk leesbaar is.
3. Pre-checked vakjes
Bij het afrekenen staat het vakje “Ik wil reclame ontvangen” al aangevinkt. Veel mensen merken dat pas na de bestelling.
4. Confirmshaming
Je wordt schaamte aangepraat als je niet instemt.
🔍 Voorbeeld:
“Nee, ik wil geen slimme deals ontvangen en geef liever te veel uit.”
5. Sneak into basket
Er wordt automatisch een extra product of dienst aan je winkelmandje toegevoegd — zonder duidelijke melding.
Waarom zijn dark patterns gevaarlijk?
Dark patterns ondermijnen jouw:
- Autonomie – je maakt geen vrije keuze
- Privacy – je deelt meer dan je denkt
- Financiën – je sluit onbedoeld iets af of betaalt extra
- Vertrouwen – je raakt het zicht kwijt op wat echt eerlijk is online
En vooral: je merkt het vaak pas achteraf.
Voor bedrijven zijn dark patterns aantrekkelijk omdat ze de conversie verhogen. Maar het ondermijnt gebruikersrechten en is in strijd met de geest van wetten zoals de AVG.
Hoe herken je dark patterns?
Let op deze waarschuwingssignalen:
| Signaal | Waar je op moet letten |
|---|---|
| Moeilijk te vinden afmeldknoppen | Staat ‘opzeggen’ ergens weggestopt? |
| Onleesbare of wazige knoppen | Is ‘nee’ bijna onzichtbaar? |
| Gevoel van druk of tijdslimieten | Word je opgejaagd zonder goede reden? |
| Vage taalgebruik | Is het onduidelijk waarvoor je toestemming geeft? |
| Automatisch aangevinkte vakjes | Moet je actief iets uitvinken om geen reclame te krijgen? |
Pro-tip: als iets “te makkelijk” gaat bij aanmelden, maar “te moeilijk” bij opzeggen, dan is dat verdacht.
Wat kun je doen?
- Neem de tijd bij online keuzes. Lees goed wat er staat.
- Gebruik privacytools, zoals browserextensies die trackers en cookies blokkeren.
- Meld dark patterns bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM) of via deceptive.design.
- Ondersteun eerlijke alternatieven – kies voor diensten die transparant omgaan met jouw keuzes en gegevens.
Wat doet de wet eraan?
In Europa vallen sommige dark patterns onder verboden misleidende handelspraktijken. Ook in de nieuwe Digital Services Act (DSA) van de EU is er meer aandacht voor het verbieden van manipulatieve ontwerppraktijken.
Toch zijn veel dark patterns nog steeds legaal, of op z’n minst grijs gebied — zeker bij internationale platforms.
Kortom
| Onderdeel | Inhoud |
|---|---|
| Wat zijn het? | Ontwerptrucs die je misleiden of stiekem sturen |
| Voorbeelden | Confirmshaming, verstopte afmeldingen, misdirection |
| Gevaren | Je deelt onbedoeld data of sluit iets af |
| Herkenning | Let op kleurgebruik, woordkeuze, druk of vaagheid |
| Wat kun je doen? | Kritisch blijven, melden en eerlijke alternatieven kiezen |
Je wilt wat… een eerlijke digitale ervaring. Geen manipulatie, geen geduw — gewoon keuzevrijheid.
🔗 Lees meer over digitale misleiding, privacy en digitale soevereiniteit op www.jewiltwat.nl