Je leest een enthousiaste reactie op sociale media over een nieuwe dienst, of ziet online duizenden mensen hun steun uitspreken voor een standpunt. Het lijkt alsof er een spontane beweging van onderaf op gang is gekomen — maar niets is minder waar.
Welkom in de wereld van astroturfing: georganiseerde misleiding die eruitziet als een oprechte publieke opinie.
Wat is astroturfing?
Astroturfing is het doen alsof er een breed gedragen grassrootsbeweging is, terwijl die in werkelijkheid wordt opgezet, aangestuurd of betaald door bedrijven, lobbygroepen, overheden of politieke partijen.
Het is vernoemd naar AstroTurf, een merk van kunstgras — omdat het nep-gras is. Net als bij astroturfing lijkt het “van onderaf” te komen, maar is het zorgvuldig geregisseerd.
Waarom wordt astroturfing gebruikt?
- Beïnvloeden van publieke opinie
- Creëren van sociale druk (het idee dat ‘iedereen’ ergens achter staat)
- Maskeren van belangenverstrengeling
- Vermijden van transparantieplicht voor bedrijven en politici
Door een beweging er ‘echt’ uit te laten zien, krijgt het meer geloofwaardigheid dan een directe reclame- of lobbycampagne.
Herkomst en geschiedenis
De term werd populair in de jaren ’80 in de VS, toen politici en bedrijven begonnen met georganiseerde briefschrijfacties, call-in campagnes en nepgroepen die zich voordeden als bezorgde burgers.
Sinds de opkomst van internet en sociale media is astroturfing veel geavanceerder — en onzichtbaarder — geworden.
Hoe ziet astroturfing eruit?
Veelvoorkomende vormen:
- Nepaccounts of bots die massaal positieve reacties of likes geven
- Ingezonden brieven of opiniestukken zogenaamd van ‘gewone burgers’
- Websites of Facebookpagina’s die neutraal ogen, maar in werkelijkheid gestuurd zijn
- YouTube-reacties of Twitterthreads vol identieke reacties (coördinatie)
- ‘Onafhankelijke’ recensies of testimonials die zijn gekocht of geschreven door de opdrachtgever
Bekende voorbeelden
1. Tabaksindustrie (VS, jaren ’90)
Tabaksbedrijven financierden zogenaamd ‘onafhankelijke burgergroepen’ die streden tegen rookverboden — om hun eigen belangen te verdedigen zonder hun naam eraan te verbinden.
2. “Burgerbeweging” tegen windmolens
In diverse Europese landen zijn bewegingen tegen windenergie ontstaan die ogenschijnlijk van burgers kwamen, maar in werkelijkheid werden gefinancierd door fossiele lobby’s.
3. Russische trollenfabrieken (Internet Research Agency)
Tijdens verkiezingen in de VS (2016) en andere landen werden duizenden nepaccounts ingezet om verdeeldheid te zaaien, polariserende standpunten te verspreiden en valse indrukken van steun te creëren.
4. Review-manipulatie door bedrijven
Bedrijven laten medewerkers valse positieve reviews schrijven over hun producten — of negatieve reviews over de concurrent. Dat is ook een vorm van astroturfing.
5. “Onafhankelijke” campagnes tegen nieuwe wetgeving
Bijvoorbeeld bij wetgeving rondom netneutraliteit of privacyrechten, waarbij techbedrijven via derde partijen druk proberen uit te oefenen op beleidsmakers.
Waarom is astroturfing problematisch?
- Het ondermijnt vertrouwen in echte publieke meningen
- Het misleidt media, politiek en consumenten
- Het verdoezelt wie er écht achter een boodschap zit
- Het verstoort democratische processen — omdat besluitvorming gebaseerd is op onechte steun
Astroturfing is vaak moeilijk te detecteren, juist omdat het ontworpen is om ‘normaal’ te lijken.
Hoe herken je astroturfing?
Let op deze signalen:
| Signaal | Waar je op moet letten |
|---|---|
| Veel reacties met identieke bewoording | Kan wijzen op coördinatie of bots |
| Onbekende organisatie die ineens overal opduikt | Wie zit er écht achter? |
| ‘Onafhankelijke’ groep zonder transparantie over financiering | Verdacht |
| Recensies of aanbevelingen zonder echte context of profiel | Nep of gekocht |
| Opinies die worden opgepikt door media zonder controle | Snel viraal, weinig onderbouwing |
✅ Wat kun je doen?
- Wees kritisch bij plotselinge “bewegingen” op sociale media
- Controleer wie achter een campagne of organisatie zit (Check bijvoorbeeld via Whois of KvK)
- Gebruik factcheck-platforms om bronnen te verifiëren
- Deel niet zomaar meningen of oproepen door – check de herkomst
- Let op patronen in taal, tijdstip en activiteit
Kortom
| Onderdeel | Inhoud |
|---|---|
| Wat is het? | Nepbeweging die lijkt op spontane steun van burgers |
| Wie gebruikt het? | Politici, bedrijven, lobbygroepen, buitenlandse staten |
| Waarom? | Om meningen, beleid en aankopen te beïnvloeden |
| Bekende voorbeelden | Tabaksindustrie, Russische trollen, reviewbots |
| Gevolgen | Misinformatie, democratisch ondermijning, verlies van vertrouwen |
| Wat kun jij doen? | Kritisch blijven, checken, niet klakkeloos delen |
Je wilt wat… echte stemmen, geen kunstgras. En dat begint bij het herkennen van astroturfing.
🔗 Meer weten over misleiding, digitale beïnvloeding en hoe je je hoofd koel houdt online?
Bezoek www.jewiltwat.nl